Enginar Yetiştiriciliği

Ülkemizdeki enginar üretiminin özellikle Sakız ve Bayrampaşa çeşitleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Bunun dışında kıbrıs ve bazı hibrit çeşitler var olsa da henüz pazarda istenilen seviyeye ulaşamamıştır. Ege Bölgesinde daha çok sakız ve kıbrıs çeşitleri yetiştirilirken Marmara Bölgesi'nde daha çok Bayrampaşa cinsi enginar yetiştirilmektedir. 

 

Enginar sebze türleri arasında insan sağlığı açısından bilinirliği en yüksek ürünlerin başında gelmektedir. Enginar üreticiliği milattan önce 3.yy a kadar dayanmaktadır. Hatta bazi antik sikkeler üzerinde motifleri görülmektedir. Çünkü bu çağlarda insan sağlığına faydası ile şifa kanağı olmuştur. Tıbbı ve aromatik bitkiler arasında yer alan Enginar 18.yy a kadar klasik anlamda tıbbi alanında kullanılmıştır. 18.yy dan sonra ise mutfakların yanısıra modern tıpta ve alternatif tıpta kullanılmaya başlanmıştır.

 

Enginar ülkemizde Aydın, Burdur, İzmir, Bursa, Sakarya, İzmit yörelerinde yetiştirilen bir sebze çeşidi olarak bilinir. Ayrıca Akdeniz sahil şeridi boyunca belirli mikroklima alanlarında enginar yetiştiriciliğinin
yapıldığı bilinmektedir.

 

Enginar toprak altı gövdesi çok yıllık, toprak üstü organları tek yıllık olan baş ve yapraklarından çeşitli şekillerde faydalanılan bir sebze türüdür. Enginarın yenilen kısmı açmamış çiçeklerinin geniş ve etli çiçek tablası ile brakte adını verdiğimiz enginar başındaki etli dip kısımlarıdır. Taze tüketiminin yanında konserve ve derin dondurulmuş olarak kullanılır.

 

Enginar ılık iklim sebzesidir. İlkbaharda bakla ile birlikte taze olarak pazarda kendini ilk gösteren sebzedir. Soğuk ve aşırı sıcaktan hoşlanmaz. - 5 dereceden sonra toprak üstü kısımları kısmen veya tamamen donar. Sıcak ve kuru hava şartlarında başlar iyi gelişmez, yenme değerini hızla kaybederek kılçıklanır. Sıcak devrelerde sulanmak suretiyle yetiştirilmesi mümkünse de çabuk kartlaşır, süratle çiçeklenir ve lezzeti acı olur. Ayrıca hasat devresi çok kısadır.

 

Enginar derin, serin, humusça zengin, iyi drene edilmiş, hafif nemli, tınlı, kumlu-tınlı, killi-tınlı topraklarda iyi gelişir ve iyi ürün verir. Hafif kumlu topraklarda daha erken ürün alınırsa da başlar küçük olur. Fazla nemli kili topraklarda ise çabuk kök çürüklüğüne yakalanır ve ömrü kısalır. 3–8 sene aynı yerden ürün alındığından, plantasyon tesisinden önce 50 cm derinliğinde krizma yapılması veya dip kazan ile sürülmesi faydalıdır.

 

Enginarın tarlaya dikimi ağustos sonu veya eylül ayında yapılır. Dikimde genel olarak her bitki için yaklaşık 1 m2 alan kalmasına dikkat edilir. Dikim için dekara 1000 adet üretim
materyali kullanılır. Dikimde üç tip üretim materyalinden faydalanılır. Bunlardan birincisi mart-nisan aylarında yetişkin bitkilerden alınan dip sürgünlerinin başka bir parselde köklendirilip geliştirilmesi ile elde edilen köklü fidelerdir. Dikimde kullanılan diğer bir üretim materyali ise dinlenme halindeki enginar bitkilerinin toprak altındaki gövdesinden alınan ve üzerinde 3–5 adet göz taşıyan parçalardır. Diğer bir üretim şekli ise toprak yüzeyine çıkmış, üzerinde az da olsa kök taşıyan dip sürgünlerinin doğrudan tarlaya dikilmesidir. Sıra arası ve üzeri mesafeler çeşit özelliğine ve ekolojik şartlara bağlı olarak 100cm –140 cm olarak bırakılmalıdır. 

 

Enginar bitkisi gelişme ve büyüme döneminde fazla su ister. Ancak ülkemiz koşullarında bu dönem kış aylarına rastladığından ve kış mevsiminde de genellikle yeterli yağış bulunduğundan bu durum sorun yaratmaz. Yağışların yetersiz kaldığı durumlarda sulamaya başvurulur. Susuzluk olursa başlar küçük olur, kalite düşer ve çabuk sertleşir. Buna karşılık yaz aylarında dinlenmeye giren bitkilerin sürmelerini uyarmak için ve erkenciliği teşvik için sonbahar aylarına yakın dönemde bir uyandırma sulaması genellikle zorunlu olmaktadır. Uyandırma sulaması bölgelere göre temmuz, ağustos, eylül aylarında yapılır. Uyandırma sulamasından 15–20 gün önce toprak üstündeki kurumuş olan gövdelerin temizliği yapılmalıdır. Uyanma sonrası 35–45 gün sonra, bitki başına 1–2 sürgün bırakılacak şekilde sürgün temizliği yapılır. Sulama genellikle yağmurlama sulama yöntemi veya damla sulama yöntemi de uygulanır. Enginarın kök sistemi suya duyarlı olduğundan aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.

 

Enginar topraktan fazla besin maddesi kaldıran ve toprağı yoran bir sebzedir. Toprak analizi yaptırılmasında yarar vardır.  Azotlu gübreleri üçe bölerek, bir kısmını vegetatif uyanmanın başlangıcında, bir kısmını ilk başlar görülünce, son kısmını da ikinci azot uygulamasından 15–20 gün sonra verilmelidir. Mikro element noksanlığında da eksik gübreler toprak ve yapraktan uygulanmalıdır. Yetiştiricilik süresince çıkan fazla sürgünler alınmaya devam edilir ve hasat yaklaştığında bitkilerin yaşlı alt yaprakları alınır. Ancak yaprak alımı don riski olan dönemlerde yapılmamalıdır. Ocaklara gübre verme işi tamamlandıktan sonra sıra araları işlenmeli, çapalanmalı, boğaz doldurma yapılmalıdır. 

 

Enginar başı genlikle bir iki yaprağı ile birlikte kesilmelidir. Bir sürgünden bir ana baş ve genellikle iki yan baş meydana gelir. 1 dekarlık alandan 2000–3000 enginar alınması muhtemeldir. Mevsim koşulları ve iyi bakımla bu rakam daha da artabilir. Ana başların yaklaşık %30’luk bir kısmı erkenci ürün olarak kabul edilir. Fakat bu durum düşük sıcaklıkların şiddeti ve süresiyle ilgilidir. Başların aynı anda olgunluğa gelmemesi nedeniyle hasadın haftada 2 kez  yapılması gerekmektedir ki bu da yoğun bir emek ister. Hasat çeşit karakterine göre başların 2/3 iriliğini aldıkları zaman yapılmalıdır. Bu devre enginar başlarını meydana getiren etli yaprakların (braktelerin) henüz açılmaya başladıkları zamandır. Hasat gecikirse yapraklar hem açılır, hem de selülozlaşıp sertleşerek yenme kabiliyetlerini kaybederler.

 

Enginar üretimi kış mevsiminde yapıldığından dolayı hastalık ve zararlılar çok önemli sorun oluşturmaz. Yeni kurulan bahçelerde kök çürüklüğü (Rhizoctonia solani) görülebilmektedir. Kök boğazında çürümeler oluşur. Bunun için temiz fide ve toprak kullanılmalıdır. Nemli ve yağışlı havalarda Botrytis cineara (Gri küf), mildiyö, ılık ve yüksek nemli havalarda ise külleme ortaya çıkabilir. Virüs hastalıklarından sarı mozayık virüsü ve kıvırcık bodurluk virüsü zarar oluşturabilir. Önemli enginar zararlıları ise yaprak bitleri, enginar kelebeği, enginar yaprak galeri kurdu, salyangozdur.